'θέλω αλλά δεν μπορώ' και ο ρόλος της ψυχοθεραπείας
Δεν υπάρχει δεν μπορώ, υπάρχει δεν θέλω
Η φράση 'δεν υπάρχει δεν μπορώ, υπάρχει δεν θέλω' ίσως είναι γνώριμη σε αρκετούς. Οι περισσότεροι την έχουμε ακούσει αρκετές φορές στην ζωή μας και ίσως την έχουμε πει κιόλας σε άλλους.
Σε αντιστροφή αυτής της γνωστής φράσης εγώ θα προτιμήσω το 'Θέλω, αλλά για κάποιον λόγο δεν μπορώ'.
Ποιος γονιός δεν θέλει να είναι 'σωστός' απέναντι στο παιδί του. Ποιος δεν θέλει να είναι ήρεμος και να περνάει ποιοτικό χρόνο μαζί του; Ποιος δεν θέλει να είναι δίπλα στα παιδιά του χωρίς φωνές και εντάσεις, δράματα και τιμωρίες; Ποιος άνθρωπος δεν θέλει να έχει μια αρμονική και στοργική σχέση με τον/την σύντροφό του; Ποιος δεν θέλει να πετύχει τους στόχους που έχει βάλει, να ζήσει την ζωή που έχει ονειρευτεί, να βελτιώσει τον εαυτό του στα σημεία που τον βασανίζουν, δυσκολεύουν, περιορίζουν. Ποιος δεν θέλει να είναι 'καλά' μέσα του και να έχει την νηφαλιότητα και την ψυχική ανθεκτικότητα ώστε να αντιμετωπίζει τις δυσκολίες της ζωής αποτελεσματικά;
Όλα αυτά και άλλα πολλά ο καθένας τα θέλει για τον εαυτό του, τα θέλει πραγματικά πολύ. Και τα προσπαθεί τις περισσότερες φορές. Άλλες φορές προσπαθεί ενστικτωδώς και άλλες φορές με πρόγραμμα και μεθοδικότητα. Μπορεί να ακούσει κάποιον που το έκανε, να διαβάσει ένα βιβλίο, να δει στο youtube κάποια σχετική ομιλία.
Και ενώ κάποια πράγματα κάποιοι άνθρωποι φαίνεται να θέλουν και να μπορούν, κάποιοι άλλοι όσο και να θέλουν σαν να μην μπορούν να τα καταφέρουν όσο και να προσπαθούν.
Ο κίνδυνος των motivational ομιλιών και των success stories
Ακούμε συχνά σε σχετικές ομιλίες, π.χ. σε TEDx ή άλλου τύπου διοργανώσεις, εμπνευσμένους ομιλητές να μιλούν για το πως τα κατάφεραν εκείνοι. Πως κατάφεραν να ξεπεράσουν τους φόβους ή ότι άλλο ήταν αυτό που τους κρατούσε πίσω και να πετύχουν το όνειρό τους. Πως κόντρα σε κάθε προγνωστικό και με τις όσες δυσκολίες κατάφεραν να συνεχίσουν, να αντέξουν και να κερδίσουν. Πως η θέληση και η επιμονή είναι το κλειδί της επιτυχίας.
Προφανώς η πρόθεση αυτών των ομιλιών είναι να κινητοποιήσουν, να εμπνεύσουν, να αποδείξουν πως είναι εφικτό. Αφού τα κατάφερα εγώ τότε μπορείς και εσύ. Έχεις την δύναμη μέσα σου. Αν το πιστέψεις αρκετά και το θέλεις πολύ τότε τίποτα δεν σε σταματάει. Αρκεί να το θέλεις πολύ. Και αν δεν τα καταφέρεις δεν είναι ότι δεν μπορείς αλλά ότι δεν το ήθελες αρκετά ή δεν το προσπάθησες αρκετά.
Εγώ θα πω ένα δυνατό ΟΧΙ. Tο να το θέλω πολύ ίσως να μην είναι αρκετό για την δική μου περίπτωση. Γιατί το θέλω απελπιστικά πολύ και το προσπαθώ με ότι δυνάμεις έχω αλλά δεν φαίνεται να μπορώ να τα καταφέρω. Και το προσπαθώ ξανά και ξανά και μόνο την αποτυχία ζω μέχρι τώρα. Και αυτό είναι αποκαρδιωτικό. Και άδικο. Και θέλω να τα παρατήσω. Γιατί κουράστηκα. Ή ίσως απλά να είμαι ελαττωματικός.
Το οξύμωρο μιας ομιλίας ενθάρρυνσης ή της επιτυχίας κάποιου άλλου ανθρώπου είναι πως σε πολλούς πιθανώς να έχει το αντίθετο αποτέλεσμα. Σε πολλούς ίσως αφήσει μια πικρή γεύση καθώς πιθανώς να ελπίσουν για άλλη μια φορά, να προσπαθήσουν για άλλη μια φορά και να αποτύχουν για άλλη μια φορά. Και κάθε φορά που αποτυγχάνω ίσως και όλο και περισσότερο να επιβεβαιώνεται μέσα μου μια φωνή που μου λέει πως δεν είμαι ικανός ή άξιος. Μέχρι που κάποια στιγμή απλά θα το πιστέψω και θα σταματήσω να προσπαθώ.
Αλλά τι στ' αλήθεια με εμποδίζει απ' το να τα καταφέρω. Τι σημαίνει 'δεν μπορω’; Αν δεχτω οτι ΄δεν μπορω΄ τότε δεν είναι σαν να καταδικάζω τον εαυτό μου στο να μην ξαναπροσπαθήσω;
Ναι και όχι. Το ‘δεν μπορώ’ συνήθως σημαίνει πως υπάρχει κάτι μέσα μου που αντιστέκεται σε αυτή την απόφασή μου για να πετύχω. Υπάρχει κάτι μέσα μου που ενώ έχω αποφασίσει να συμπεριφέρομαι με τον Α τρόπο, αυτό με ωθεί στο να συμπεριφέρομαι με τον Β. Κάτι μέσα μου πολλές φορές σαν να με σαμποτάρει. Και αν συμβαίνει κάτι τέτοιο τότε η συνειδητοποίηση ότι 'δεν μπορώ' είναι το πρώτο αλλά αναγκαίο βήμα στην λύση αυτού του προβλήματος που με καθηλώνει.
Θέλω απλά αυτή την στιγμή δεν μπορώ. Και αυτό είναι εντάξει.
Στ' αλήθεια πιστεύω πως οι περισσότεροι άνθρωποι θέλουν πολύ να καταφέρουν κάτι αλλά για κάποιο λόγο δεν μπορούν. Δεν μπορούν να πειθαρχήσουν στην απόφασή τους να αλλάξουν. Παρόλο που ξέρουν πολύ καλά ποιο είναι το πιο σωστό γι αυτούς ωστόσο τους είναι πολύ δύσκολο να το εφαρμόσουν. Ο λόγος είναι σχετικά απλός να περιγραφεί αν και αρκετά πιο δύσκολο να αντιμετωπιστεί. Συνήθως αφορά ανεπίλητα εσωτερικά ζητήματα και μικρότερα ή μεγαλύτερα ψυχικά τραύματα κατά κύριο λόγο της παιδικής μας ηλικίας. Αφορά ανεπεξέργαστα συναισθήματα που βάλαμε ‘κάτω απ το χαλί’ κάποτε. Αφορά αυτοματοποιημένες αντιδράσεις και συμπεριφορές που έχουν παγιωθεί μέσα μας εδώ και πολλά χρόνια.
Ένα παιδί που βιώνει παραμέληση, κακοποίηση, ανασφάλεια, συναισθηματική αστάθεια από τους γονείς του, χρειάζεται να αναπτύξει κάποιες στρατηγικές επιβίωσης προκειμένου να μπορέσει να επιβιώσει ψυχικά. Χρειάζεται να δώσει νόημα με κάποιον τρόπο σε αυτό που του συμβαίνει. Συνήθως ένα παιδί έχει την τάση να θεωρήσει ότι εκείνο δεν κάνει κάτι καλά και γι αυτο δεν παίρνει την φροντίδα, αγάπη και ασφάλεια που τόσο χρειάζεται.
Ως παιδί ίσως το μήνυμα που πήρα είναι ότι κακώς θυμώνω και γι αυτό χρειάζεται να πνίξω τον θυμό μου και να είμαι πάντα χαρούμενος. Ότι αν είμαι πάντα υπάκουος και να κάνω αυτό που θέλουν οι άλλοι τότε θα είμαι αποδεκτός. Ότι αν πιστέψω πως εγώ ευθύνομαι γι αυτά που μου συμβαίνουν τότε καλά θα κάνω να αισθάνομαι ένοχος και να ζητώ συγγνώμη πάντα ακόμα και όταν δεν φταίω ακριβώς εγώ. 'Οτι αν δεν είμαι πάντα τέλειος τότε δεν έχω θέση σε αυτή την οικογένεια. Ότι οι δικές μου ανάγκες δεν είναι σημαντικές και χρειάζεται μόνο να ικανοποιώ τις ανάγκες των άλλων. Ότι ο μόνος τρόπος για να με δεις είναι να είμαι αντιδραστικός, δύσκολος, αποδιοπομπαίος τράγος. 'Οτι δεν μπορώ να βασιστώ σε κανέναν οπότε καλά θα κάνω στην ζωή να τα καταφέρνω πάντα μόνος μου ή ότι μόνος μου δεν μπορώ να κάνω τίποτα και χρειάζομαι πάντα κάποιον δίπλα μου για να με καθοδηγεί.
Οι πιθανότητες και οι συνδυασμοί είναι αναρίθμητοι όμως το αποτέλεσμα είναι το ίδιο. Οι περισσότεροι άνθρωποι μεγαλώνοντας έχουμε ζήσει μεγαλύτερα ή μικρότερα ψυχικά τραύματα είτε μεμονωμένα είτε επαναλαμβανόμενα. Και μέσα από αυτά έχουμε αποτυπωμένες βαθιά μέσα μας αντιλήψεις σχετικά τον εαυτό μας με τις σχέσεις των ανθρώπων μεταξύ τους. Σχετικά με την αξία που έχω ως άνθρωπος, το πόσο αξίζω να με αγαπούν καθώς και το αν μπορώ να βασίζομαι σε άλλους ανθρώπους ή όχι και με ποιον τρόπο. Αυτές οι αντιλήψεις με βοήθησαν τότε που ήμουν παιδί ώστε να μπορέσω να ανταπεξέλθω ψυχικά και συναισθηματικά σε αυτά που βίωνα. Όμως τώρα ως ενήλικας δεν με βοηθούν πια αλλά περισσότερο με περιορίζουν. Αυτές οι αντιλήψεις και οι αυτοματοποιημένες αντιδράσεις και συμπεριφορές είναι πολύ συχνά τα εμπόδια που δεν με αφήνουν να κάνω αρμονικές και λειτουργικές σχέσεις με ανθρώπους. Και αυτές μπορεί να είναι σχέσεις με τα παιδιά μου, τους γονείς μου, τον/την σύντροφό μου, τους συνεργάτες μου στην δουλειά κ.ο.κ. Αυτά ειναι τα εμποδια που πολλές φορές θα με παρασύρουν στο να μην μπορέσω να πετύχω τις αλλαγές που εχω αποφασίσει σε προσωπικό ή επαγγελματικό επίπεδο. Είναι αυτά που θα με οδηγήσουν κάποια στιγμή στην συνειδητοποίηση του ‘δεν είναι ότι δεν θέλω, είναι ότι για κάποιο λόγο δεν μπορώ’.
Και αυτή ίσως να είναι από τις πιο σημαντικές συνειδητοποιήσεις της ζωής μου. Γιατί μάλλον δεν μπορώ να προχωρήσω μπροστά αν συνεχίσω να κρύβω όλα αυτά κάτω απ το χαλί. Δεν θα μπορέσω να πετύχω του στόχους μου αν το πληγωμένο, παραμελημένο παιδί μέσα μου παίρνει τον έλεγχο όποτε ζω κάτι που θυμίζει μια τραυματική εμπειρία που κάποτε έζησε. Γιατί αυτό το πληγωμένο παιδί χρειάζεται να φροντιστεί, να αγαπηθεί, να γίνει ορατό, να επουλώσει τις πληγές του, να νιώσει ασφάλεια.
Αυτό δυστυχώς δύσκολα μπορεί να γίνει όσα βιβλία και αν διαβάσω, όσες ομιλίες ειδικών και αν παρακολουθήσω..
Ο ρόλος της ψυχοθεραπείας
Η ψυχοθεραπεία είναι ένα ταξίδι προς την αυτογνωσία. Μπορεί να με βοηθήσει να γνωρίσω καλύτερα τον εαυτό μου, τα δυνατά και αδύνατα σημεία μου, θα καταλάβω τι κάνω, πως το κάνω και γιατί το κάνω, πως σχετίζομαι με τους άλλους, τι εικόνα έχω για τον εαυτό μου και τους άλλους, ποια είναι τα πρέπει και τα θέλω μου. Βασικό στοιχείο της ψυχοθεραπείας είναι η εύρεση του κατάλληλου για μένα ψυχοθεραπευτή ο οποίος θα με κάνει να αισθανθώ ασφάλεια, ο οποίος άλλοτε θα με οδηγεί και άλλοτε θα με ακολουθεί αλλά πάντα θα είναι εκεί δίπλα μου. Η ψυχοθεραπεία μπορεί να πάρει χρόνο και δεν θα είναι πάντα ευχάριστη όμως θα με βοηθήσει να αναγνωρίσω τα 'δεν μπορώ' μου, να τα αγκαλιάσω, να τα καταλάβω και να τα μετατρέψω σε 'τώρα μπορώ'.
