Ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή (ΙΔΨ)

IΔΨ η αλλιώς η ασθένεια της αμφιβολίας

Καθημερινά ακούμε ανθρώπους οι οποίοι λένε πώς εμφανίζουν εμμονές αναφορικά με το εάν κλείδωσαν το σπίτι τους ή έκλεισαν τον θερμοσίφωνο του σπιτιού τους λέγοντας ότι πάσχουν από Ιδεοψυχαναγκαστική Διαταραχή. Τι είναι όμως η Ιδεοψυχαναγκαστική Διαταραχή;

Με τον όρο Ιδεοψυχαναγκαστική Διαταραχή (ΙΔΨ) ή OCD αναφερόμαστε σε μια αρκετά σοβαρή και συχνή διαταραχή η οποία εμφανίζεται σε όλα τα κοινωνικά στρώματα και τις φυλές ανεξαιρέτως. Ανήκει στις αγχώδεις διαταραχές αποτελώντας την 4η πιο συχνή από τις ψυχιατρικές διαταραχές. Εμφανίζεται συνήθως στην παιδική ηλικία ή στην νεαρή ενήλικη ζωή με την ίδια συχνότητα τόσο στους άντρες όσο και στις γυναίκες. Τα δύο βασικά χαρακτηριστικά της ΙΔΨ είναι οι ιδεοληψίες και οι καταναγκασμοί.

Με τον όρο ιδεοληψίες αναφερόμαστε σε επαναλαμβανόμενες και επίμονες σκέψεις, ιδέες, παρορμήσεις ή εικόνες οι οποίες βιώνονται ως παρείσακτες από τον πάσχοντα προκαλώντας του έντονο άγχος και ανησυχία. Το άτομο έχει επίγνωση αυτών των σκέψεων και συχνά προσπαθεί να τις καταστείλει, ωστόσο αυτές επαναλαμβάνονται και συχνά είναι αποκρουστικές. Οι πιο συνήθεις ιδεοληψίες είναι :

1. Φοβικές ιδεοληψίες. Συνήθη θέματα είναι η ακαθαρσία, ο κίνδυνος μόλυνσης, οι ασθένειες, ο θάνατος κ.α.
2. Ιδεατές ιδεοληψίες. Ο ασθενής οδηγείται σε συνεχείς επαληθεύσεις για να κατευνάσει τους φόβους του, κάτι το οποίο όμως έχει παροδικό μόνο αποτέλεσμα. Για παράδειγμα, ο ασθενής μπορεί να έχει αμφιβολίες για το αν κλείδωσε την πόρτα του, αν έκλεισε την κουζίνα, αν ανταποκρίθηκε επαρκώς στις απαιτήσεις της δουλειάς του κ.α.
3. Ιδεοληπτικές παρορμήσεις. Πρόκειται για την αίσθηση του ατόμου ότι κινδυνεύει να κάνει πράξεις ή να ξεστομίσει λέξεις ή φράσεις ανήθικες, οι οποίες είναι κυρίως σε αντίθεση με το περιβάλλον στο οποίο βρίσκεται και τη σχέση του με τα άτομα που εμπλέκονται. Για παράδειγμα, να ξεστομίσεις ιερόσυλες λέξεις στη εκκλησία, ή να διαπράξει σεξουαλικές πράξεις απέναντι σε άτομα που του απαγορεύεται κάτι τέτοιο, όπως οι γονείς ή το παιδί του.

O μηχανισμός εξουδετέρωσης αυτών των σκέψεων είναι οι καταναγκασμοί οι οποίοι αποτελούν επαναλαμβανόμενες συμπεριφορές ή νοερές πράξεις, τις οποίες το άτομο αισθάνεται αναγκασμένο να εκτελέσει ως απάντηση της ιδεοληψίας. Να σημειωθεί ωστόσο πως μολονότι με τους ψυχαναγκασμούς το άτομο προσπαθεί να αποτρέψει κάτι κακό, δεν συνδέονται με ρεαλιστικό τρόπο με αυτό που το άτομο επιθυμεί να αποφύγει. Οι πιο συχνοί ψυχαναγκασμοί είναι το πλύσιμο των χεριών (και το μπάνιο), ο επαναλαμβανόμενος έλεγχος αν το άτομο έκανε κάτι σωστά (π.χ. ελέγχει ξανά και ξανά αν κλείδωσε το αυτοκίνητο, αν έσβησε την κουζίνα), το επαναλαμβανόμενο μέτρημα (συνήθως είναι ο μαγικός αριθμός τρία) και η συνεχής αναζήτηση επιβεβαίωσης από τους άλλους (π.χ. μήπως το άτομο έκανε κάποιο λάθος).

Πρέπει επομένως να τονιστεί ότι ιδεοληψίες μπορεί να εμφανίζονται στην πλειοψηφία των ανθρώπων και οι οποίες κατά το πλείστον περνάνε απαρατήρητες ή η εκτίμηση της σημασίας τους παραμένει σε φυσιολογικά πλαίσια. Η διαφοροποίηση της νοσηρής ιδεοληψίας έγκειται στη συχνότητα, τη διάρκεια, την ποσότητα, την ένταση και τον τρόπο που αντιμετωπίζονται από τον ασθενή με αντίστοιχα αρνητικά αποτελέσματα στη λειτουργικότητά του.

Που οφείλεται;

Έρευνες έχουν δείξει πώς υπάρχει ένα νευροβιολογικό υπόβαθρο που εξηγεί την ανάπτυξη της καθώς εντοπίζεται δυσλειτουργία στη συνδεσιμότητα κυρίως των περιοχών του μεταιχμιακού συστήματος, των βασικών γαγγλίων και του προμετωπιαίου φλοιού. Ωστόσο τόσο οι κοινωνικοί όσο και οι ψυχολογικοί παράγοντες μπορεί να συμβάλλουν στην εμφάνιση της διαταραχής. Ιδιαίτερα κομβικά μπορεί να είναι για έναν άνθρωπο τα ερεθίσματα της οικογένειας και της κοινωνίας στην οποία ανήκει. Και οι δυο συχνά περνούν σαν μήνυμα την σημασία του ελέγχου και της συναισθηματικής εγκράτεια στην καθημερινή μας ζωή. Πόσοι από εμάς δεν μεγαλώσαμε ακούγοντας τις φράσεις «Δεν πρέπει να κάνεις λάθος» ή «Πήρες όλα τα πράγματά σου, σίγουρα δεν ξέχασες κάτι; Ξανακοίταξέ τα» ή ακόμα και «Δεν πρέπει να ζηλεύεις» «Δεν πρέπει να αγχώνεσαι». Ετσι λοιπόν μέσω της ύπαρξης ψυχοπιεστικών κανόνων-πεποιθήσεων και της ελλιπούς ενσυναίσθησης διαμορφώνεται ένα ψυχοκοινωνικό υπόβαθρο φανερά επιρρεπές πια σε ιδεοληψίες και για τα αντέξει κανείς αυτές τις έμμονες και βασανιστικές ιδέες θα πρέπει να τις αποφορτίσει μέσω μικρών ή μεγαλύτερων τελετουργιών ή αλλιώς γνωστών ως ψυχαναγκασμών.

Πως εξηγείται η ΙΔΨ μέσω της Συστημικής Προσέγγισης;

Και η ΙΔΨ διαταραχή όπως και άλλες διαταραχές φαίνεται εν μέρει να έχει τις ρίζες της σε απωθημένα συναισθήματα, που το περιβάλλον δεν επέτρεπε να αναδυθούν ή που χειρότερα τιμωρούσε. Έτσι, το μικρό παιδί μαθαίνει από μικρό να ελέγχει και να καταστέλλει τα δυσάρεστα συναισθήματα του ενώ σε πολλές περιπτώσεις το οικογενειακό περιβάλλον είναι συχνά επικριτικό, δεν ευνοεί την αυτονομία και την διαφοροποίηση και υπονομεύει τις προσπάθειες του ατόμου. Δεν είναι λοιπόν τυχαίο πώς η διαταραχή μπορεί να εμφανιστεί στην νεαρή ηλικία όπου το άτομο θα ξεκινήσει την πορεία του προς την ανεξαρτησία και την συναισθηματική διαφοροποίηση από τους γονείς! Επίσης, οικογενειακά περιβάλλοντα που προάγουν την αίσθηση της τελειότητας μπορεί να «γεννήσουν» αυτήν τη διαταραχή. Ο καθηγητής Quentin Debray στο πρόλογο του διαχρονικού βιβλίου «Mανίες Φοβίες και Έμμονες Ιδέες», του Dr. Franck Lamagnere αναφέρει πώς : «Η τελειότητα ή αλλιώς στους ειδικούς πιο γνωστή ως τελειοθηρία, αποτελεί την πεμπτουσία της σύγχρονης κοινωνίας και ταυτόχρονα μία από τις πιο ψυχοφθόρες καταστάσεις για τον άνθρωπο» αναδεικνύοντας έτσι την παθολογική διάσταση που μπορεί να έχει η αναζήτηση της τελειότητας.

Πώς αντιμετωπίζεται η Ιδεοψυχαναγκαστική Διαταραχή;

Η ΙΔΨ μπορεί να αντιμετωπιστεί είτε φαρμακευτικά, είτε μέσω κάποιας μορφής ψυχοθεραπείας είτε με τον συνδυασμό και των δυο. Τα αντικαταθλιπτικά ή τα ήπια αντιψυχωσικά μπορούν να μειώσουν την δυσφορία από τα δυσάρεστα συμπτώματα της διαταραχής ρυθμίζοντας τα επίπεδα της σεροτονίνης στον εγκέφαλο. Μια ανασκόπηση ερευνών που δημοσιεύτηκε στο επιστημονικό περιοδικό Cureus βρήκε ισχυρές συνδέσεις ανάμεσα στην ΙΔΨ και σε βιοδείκτες φλεγμονής που είναι συχνά παρόντες σε αυτοάνοσες παθήσεις. Οι ερευνητές θεωρούν ότι αυτά τα ευρήματα εγγυώνται μελλοντική διερεύνηση για το αν η χρήση αντιφλεγμονώδους φαρμακευτικής αγωγής μπορεί να αντιμετωπίσει την ΙΔΨ.

Ωστόσο, από μόνη της η φαρμακευτική αγωγή δεν προσφέρει ίαση και για τον λόγο αυτό προτείνεται ο συνδυασμός ψυχοθεραπείας με φαρμακοθεραπεία. Μέσα από την θεραπεία, το άτομο μαθαίνει πώς έχει τον έλεγχο πάνω στις σκέψεις του και μαθαίνει να «σπάει» τη σύνδεση ανάμεσα στις ιδεοληψίες και τους ψυχαναγκασμούς ενώ κατανοεί τους βαθύτερους λόγους για τους οποίους έχουν εμφανιστεί οι ιδεοληψίες. Μία νέα έρευνα που συντάχθηκε από το Πανεπιστήμιο Concordia και άλλα δεκαπέντε πανεπιστήμια από όλο τον κόσμο, αποκαλύπτει αναφορικά με τις ιδεοληψίες και τους καταναγκασμούς πώς «το πρόβλημα δεν είναι οι σκέψεις αλλά το τι κάνετε εσείς με αυτές τις σκέψεις». Αυτό είναι το επίκεντρο των γνωστικών και συμπεριφορικών παρεμβάσεων.

Η ψυχαναγκαστική-καταναγκαστική διαταραχή δεν επηρεάζει όμως δυστυχώς μόνο το ίδιο το άτομο, αλλά και ολόκληρη την οικογένεια. Η οικογένεια συνήθως δυσκολεύεται να αποδεχτεί ότι το άτομο με τη διαταραχή αυτή δεν μπορεί να σταματήσει τη δυσφορική του συμπεριφορά και αντιδρά συχνά ακατάλληλα απέναντι του. Γι’ αυτό καλό είναι να υπάρχει επίσης κάποια ψυχοεκπαίδευση/ενημέρωση της οικογένειας του ατόμου από τον εκάστοτε ειδικό.

Βιβλιογραφία

Κring, A.M., Danisosn, G.C, Neale, J.M. & Johnson S.L ( 2010) . Ψυχοπαθολογία. Μτφρ Θ. Καραμπά. Αυδή Ε. Ρούσση Π. ( επιμ.) . Αθήνα: GΘTENBREG

Hershfield, J. (2020).Mindfulness for OCD, Η ενσυνειδητότητα στην αντιμετώπιση της Ιδεοψυχαναγκαστικής Διαταραχής( Θ.ΧαλιμούρδαςΕπιμέλεια, Ε.Ματσούκα , Κ.ΒελησάρηΜετάφραση).Εκδόσεις ΒΗΤΑ.(Έτος πρωτότυπης έκδοσης 2013).

Χαλιμούρδας, Θ. & Σωτηροπούλου Β. (2016). Κατανοώντας την Ιδεοψυχαναγκαστική Διαταραχή. Εκδόσεις ΒΗΤΑ.