Συναισθηματική Διαχείριση Παιδιών

Tα συναισθήματα μας αποτελούν σημαντικό κομμάτι της ζωής μας που φαίνεται να επηρεάζουν τόσο τις σκέψεις και την γνωστική μας λειτουργία γενικότερα όσο και την συμπεριφορά μας, μολονότι αρκετές φορές δεν έχουμε επίγνωση για αυτά δρώντας σε ένα λιγότερο συνειδητό επίπεδο. Συχνά, ακούω από τους ανθρώπους που δουλεύω θεραπευτικά μαζί τους πώς δεν θέλουν να στεναχωριούνται, να ζηλεύουν, πως δυσκολεύονται να θυμώσουν με τους άλλους γιατί πολύ γρήγορα νιώθουν ενοχές και πώς τους μοιάζει τρομακτικό να επιτρέψουν σε δυσάρεστα συναισθήματα να αναδυθούν και να έρθουν σε επαφή μαζί τους. Αντιλαμβάνοντας πόσο επώδυνη είναι αυτή η συναισθηματική εμπειρία για αυτούς, τους βοηθάω να εξελίξουν την σκέψη τους και να διερευνήσουν τα πιθανά σενάρια που μπορούν να προκύψουν όταν αφεθούν στην βίωση αυτών των συναισθημάτων. Είναι εντυπωσιακό πώς όλος αυτός ο φόβος και η αγωνία σχετίζεται σχεδόν πάντα με την αίσθηση ευαλωτότητας του ατόμου και την εικόνα του εαυτού.

Από που ωστόσο προέρχεται αυτή η δυσκολία και για ποιο λόγο οι άνθρωποι δυσκολεύονται να αγγίξουν αυτήν την ευαλωτότητα; Η απάντηση βρίσκεται στην μη συναισθηματική διαχείριση των συναισθημάτων τους κατά την παιδική τους ηλικία. Και εύλογα θα αναρωτηθείτε: Τι σημαίνει συναισθηματική διαχείριση και πώς μπορεί ένας γονέας να βοηθήσει το παιδί του σε αυτό;

Με τον όρο «συναισθηματική διαχείριση» αναφερόμαστε σε μια διαδικασία όπου ο γονέας βοηθάει το παιδί να αναπτύξει τις δεξιότητες εκείνες που θα του επιτρέψουν να κατανοήσει, να αναγνωρίσει και τελικώς να ελέγξει τα δυσάρεστα συναισθήματα του. Οι δεξιότητες αυτές είναι υψίστης σημασίας για την ψυχική υγεία του παιδιού, τις σχολικές του επιτεύξεις καθώς και τις κοινωνικές του σχέσεις. Η κακή ωστόσο διαχείριση των συναισθημάτων μπορεί να οδηγήσει σε συναισθηματικά προβλήματα και σε προβλήματα προσαρμογής, κατάθλιψη, κατάχρηση ουσιών, επιθετική συμπεριφορά.

Πώς μαθαίνουν τα παιδιά να διαχειρίζονται τα συναισθήματά τους;

Η διαχείριση των συναισθηματικών αντιδράσεων είναι μια αναπτυξιακή επίτευξη που το παιδί πρέπει να μάθει. Ήδη από την βρεφική κιόλας ηλικία, τα μωρά προσπαθούν μέσω των συναισθηματικών τους αντιδράσεων να επικοινωνήσουν με τους άλλους, π.χ όταν βρέξουν την πάνα τους κλαίνε εκφράζοντας έτσι την δυσφορία τους. Οι γονείς εάν είναι συντονισμένοι με τις ανάγκες του παιδιού τους, αντιλαμβάνονται άμεσα την ανάγκη του και σπεύδοντας να το βοηθήσουν, μαθαίνουν στο παιδί πώς οι ανάγκες του ακούγονται και φροντίζονται, και έτσι το παιδί εσωτερικεύει την αίσθηση ότι είναι σημαντικός και τα συναισθήματα του έχουν αξία. Η κατάκτηση του λόγου και οι επικοινωνιακές δεξιότητες αργότερα στην νηπιακή και παιδική ηλικία, βοηθούν το παιδί να εκφράσει τα συναισθήματα του. Κεντρικής σημασίας και στο στάδιο αυτό είναι ο ρόλος του γονέα, ο οποίος λειτουργώντας σαν καθρέφτης για τα συναισθήματα του παιδιού του, το βοηθά στο να μπορεί να τα αναγνωρίσει, να τα νομιμοποιήσει και στο τέλος να τα διαχειριστεί. Αργότερα στην παιδική – σχολική ηλικία τα παιδιά ξεκινούν να έχουν μια μεγαλύτερη ευθύνη για τις συναισθηματικές τους αντιδράσεις που γίνεται πλέον μια περίπλοκη και αφηρημένη διαδικασία, είναι πιο στοχαστική και καθοδηγείται από την αίσθηση του εαυτού και του περιβάλλοντος. Τέλος στην περίοδο της εφηβείας παρατηρείται μια έντονη συναισθηματική αναστάτωση ως απόρροια και των ορμονών, ωστόσο και ο έφηβος μολονότι μπορεί να διαχειριστεί καλύτερα από προηγούμενες ηλικίες τα συναισθήματα του, συνεχίζει να έχει την ανάγκη να βοηθηθεί από τον γονέα.

Υπάρχουν ωστόσο και περιπτώσεις που ο γονέας δυσκολεύεται να συντονιστεί με το συναίσθημα του παιδιού και να το βοηθήσει. Αυτό μπορεί να συμβαίνει καθώς οι ίδιοι διακινούνται πολύ έντονα συναισθηματικά από τις συναισθηματικές αντιδράσεις των παιδιών τους. Ένα λυπημένο, θυμωμένο ή φοβισμένο παιδί για παράδειγμα μπορεί να προκαλεί θλίψη ή ντροπή στον γονιό του ο οποίος νομίζει πως έχει αποτύχει στο γονικό καθήκον που είναι τάχα να μεγαλώνει ένα διαρκώς ευτυχισμένο παιδί. Επίσης, ένας άλλος λόγος, είναι το γεγονός πώς και οι ίδιοι οι γονείς έχουν μεγαλώσει χωρίς επίγνωση των δικών τους συναισθημάτων και συνεπώς δυσκολεύονται να τα αναγνωρίσουν και να τα διαχειριστούν. Είναι, λοιπόν, σχεδόν απίθανο κάποιος να μπορέσει να διδάξει κάτι που ο ίδιος δεν έχει διδαχτεί και έτσι είναι απίθανο να καταφέρει να βοηθήσει τα παιδιά του να αποκτήσουν συναισθηματική ευφυΐα αν πρώτα δεν αναπληρώσει το δικό του κενό, καλλιεργώντας την παραμελημένη αυτή δεξιότητα στον ίδιο του τον εαυτό.

Πώς μπορεί ο γονέας να βοηθήσει το παιδί στην συναισθηματική του επεξεργασία;

1. Αρχικά είναι σημαντικό να έχει ο ίδιος πρόσβαση στην δική του συναισθηματική κατάσταση χωρίς κριτική διάθεση.
2. Να παρατηρεί προσεκτικά τα συναισθήματα του παιδιού του τόσο σε λεκτικό όσο και σε μη λεκτικό επίπεδο. Είναι σύνηθες, παιδιά μικρότερης ηλικίας να επικοινωνούν το άγχος τους μέσω εκρήξεων οργής, αλλαγές στον ύπνο και την όρεξη ή αναποφασιστικότητα.
3. Να υποστηρίζει την λεκτική έκφραση των συναισθημάτων π.χ « πώς ένιωσες όταν έγινε αυτό;» ή « πρέπει να σε θύμωσε πολύ που ο φίλος σου δεν σε κάλεσε στο πάρτυ».

Ορισμένες χρήσιμες τεχνικές που θα μπορούσαν να βοηθήσουν στα παραπάνω είναι οι εξής:

1. Αντί να μισακούτε, ακούστε με όλη σας την προσοχή. Το να προσπαθεί ένα παιδί να επικοινωνήσει με κάποιον που προσποιείται ότι τον ακούει μπορεί να είναι πολύ αποκαρδιωτικό. Αντιθέτως, είναι πολύ πιο εύκολο να πει τα προβλήματα σου σε έναν γονέα που πραγματικά ακούει. Μερικές φορές η συμπονετική σιωπή είναι αυτό που πραγματικά χρειάζεται ένα παιδί.

2. Αντί για ερωτήσεις και νουθεσίες αναγνωρίστε τα συναισθήματα του παιδιού με μια λέξη π.χ Ωχ, Χμμ ή Καταλαβαίνω. Αυτές οι λέξεις σε συνδυασμό με μια τρυφερή συμπεριφορά βοηθά το παιδί να εξερευνήσει τα συναισθήματα του, τις σκέψεις του και πιθανότατα να καταλήξει στην δική του λύση

3. Αντί να αρνηθείτε το συναίσθημα, δώστε ένα όνομα στο συναίσθημα τους. Π.χ: Παιδί: Πέθανε η χελώνα μου σήμερα το πρωί

Γονέας: Πονάει πολύ όταν χάνεις μια φίλη. Η συμπεριφορά αυτή των γονέων, βοηθάει τα παιδιά να αισθανθούν παρηγοριά ότι υπάρχει κάποιος που αναγνωρίζει το εσωτερικό τους βίωμα.

4. Αντί για εξηγήσεις και λογική, πραγματοποιήστε τις επιθυμίες του παιδιού στην σφαίρα της φαντασίας του Π.χ

Παιδί: Θέλω τα δημητριακά μου

Γονέας: Καταλαβαίνω πόσο πολύ τα θες

Παιδί: Πόσο θα ήθελα να είχα μερικά τώρα

Γονέας: Να μας έφερνε μια μάγισσα ένα μαγικό κουτί τώρα

Ποια τα οφέλη της συναισθηματικής διαχείρισης στα παιδιά:

• Καλύτερη βιολογική υγεία

• Ενίσχυση αυτοεκτίμησης – αυτοαποτελεσματικότητας

• Αύξηση σχολικής Επίδοσης

• Δημιουργία λειτουργικών σχέσεων

• Καλύτερη Ποιότητα Ζωής

Το να μάθετε σε ένα παιδί πώς να αναγνωρίζει, να αποδέχεται και να ελέγχει το συναίσθημα του είναι από τα μεγαλύτερα μαθήματα που θα του έχετε προσφέρει. Αυτό, θα το διδάξει πως κανένα συναίσθημα δεν είναι κακό και πως όλα τα συναισθήματα μας είναι φυσιολογικά. Κάποια μας κάνουν να νιώθουμε άνετα και όμορφα μέσα μας, και άλλα μας πληγώνουν. Και στις δύο περιπτώσεις όμως, τα συναισθήματα είναι αληθινά και σημαντικά.

Βιβλιογραφία:

Caplovitz Barrett, K., Fox, N., Morgan, G., Fidler, D. & Daunhauer, L. (2013). Handbook of Self-Regulatory Processes in Development: New Directions and International Perspectives. Psychology Press.

Gross, J. (1998). The Emerging Field of Emotion Regulation: An Integrative Review. Review of General Psychology, 2, 271-299.

Gross, J. J., & Thompson, R. A. (2007). Emotion Regulation: Conceptual Foundations. In J. J. Gross (Ed.), Handbook of Emotion Regulation (pp. 3-24). New York: Guilford Press.

Φέιμπερ, Α., & Μάζλις, Ι. (2016). Πώς να μιλάτε στα παιδιά ώστε να σας ακούν και πώς να τα ακούτε ώστε να σας μιλούν. Εκδόσεις Πατάκη.